Tijdens onze bijeenkomst Versterken van gemeenschappen onderzochten we op donderdag 13 november samen wat het betekent om buurten sterker te maken in een tijd waarin sociale samenhang onder druk staat. De middag bracht drie waardevolle perspectieven samen: de scherpe en soms ontregelende blik van community-builder Joop Hofman (Rode Wouw), gevolgd door twee praktijkverhalen van corporaties die vanuit verschillende invalshoeken werken aan gemeenschap.

Wat alle bijdragen verbond, was de beweging van systeemlogica naar gemeenschapslogica. Van denken vóór bewoners naar werken mét bewoners. En van plannen maken naar luisteren, leren en bouwen aan relaties.

Joop Hofman: de gemeenschap als vertrekpunt

Joop opende de middag met een lezing die even verhelderend als ongemakkelijk was – in de beste zin van het woord. Hij herinnerde ons eraan dat gemeenschapsvorming geen instrument is, maar een manier van kijken. Niet bedacht in beleidskamers, maar geworteld in menselijk gedrag dat al eeuwen bestaat.

Zijn centrale uitgangspunt (een uitspraak van J.A. Deelder) raakte meteen de kern:

“De omgeving van de mens is de medemens.”

Gemeenschapskracht ontstaat in relaties, niet in interventies. En precies daarom is ABCD – Asset Based Community Development – zoveel meer dan een methode. Het is een manier om weer te zien wat er al aanwezig is.

Joop benoemde hoe sterk professionals – corporaties inclusief – geneigd zijn om naar tekorten te kijken. Terwijl community building vraagt om het tegenovergestelde: beginnen bij de capaciteit van de wijk. De koelkastmetafoor verwoordde dat treffend: “we zijn gewend boodschappenlijstjes te maken voor de wijk, maar we vergeten te kijken wat er al in de koelkast staat.”

Dat vraagt om een houding die dichter bij bewoners ligt: relationeel, nieuwsgierig en soms radicaal eenvoudig.

“Start with what’s strong, not with what’s wrong” zei hij.

En minstens zo scherp:

“Beschouw bewoners als makers van hun gemeenschap, niet als doelgroep.”

Zijn voorbeelden – van geveltuinacademies tot buurtbreiwerk – lieten zien hoe kleine initiatieven kunnen uitgroeien tot een sociaal wortelstelsel dat buurten veerkrachtiger maakt. Niet omdat ze beleidsdoelen afvinken, maar omdat mensen zich gezien en verbonden voelen.

Stadsveteraan 020: samen wonen, samen sturen

Na Joops lezing deelden twee Platformleden hun ervaringen uit de praktijk. Als eerste vertelde Monique Woltering namens Woonzorg Nederland over Stadsveteraan 020: een woonconcept waarin bewoners niet alleen samen wonen, maar ook samen besluiten, organiseren en verantwoordelijkheid nemen. Een onderzoek naar gelukkig oud worden in de stad en wat je daar dan voor nodig hebt.

De kracht van dit project zit in de keuze voor een beheercoöperatie. Een keuze die alles vraagt van de corporatie én van de bewoners. Zoals het werd verwoord:

“Huurders kiezen bewust voor het wonen in een gemeenschap

en bepalen met elkaar hoe zij samen willen leven.”

De kopgroep speelde hierin een cruciale rol. Zij ontwikkelden visie en pijlers, dachten mee over het gebruik van de ontmoetingsruimtes, schreven statuten, regelden coöptatie en voerden motivatiegesprekken. Dat is geen formaliteit, maar een vormend proces waarbij bewoners elkaar al doende leren kennen.

In augustus 2024 kregen de bewoners de sleutels. Maar het echte werk begon daarna: nieuwe besturen, beheergroepen, de zoektocht naar balans tussen initiatief en inclusiviteit. De geleerde lessen waren herkenbaar én eerlijk. Een van de meest indringende inzichten:

“Samenwerken met huurders vraagt een andere opstelling van de corporatie.”

En minstens zo betekenisvol:

“Inzet op gemeenschap draagt echt bij aan een sterker gevoel van sociale cohesie.”

Stadsveteraan 020 laat zien wat er gebeurt wanneer corporatie en bewoners elkaar ontmoeten op basis van gedeeld eigenaarschap. Het versterkt verantwoordelijkheid, verkleint de afstand tussen buren en maakt de gemeenschap zelfdragend, zonder te romantiseren dat dit vanzelf gaat.

Van koers naar actie: Tiwos bouwt een interne beweging

De tweede praktijkbijdrage, van Amarens van der Meulen van Tiwos, liet zien hoe gemeenschapsvorming begint bij de organisatie zelf. Hun traject Van koers naar actie maakt duidelijk dat taal pas betekenis krijgt wanneer teams, bewoners en partners er samen aan bouwen.

Tiwos koos voor een beweging van binnenuit:

“Van ik naar wij – van individueel naar samen.”

Geen uitspraak voor op een poster, maar een richtinggevend principe voor het koersproces 2025–2029.

Het indienen van een “beetje activistisch position paper” illustreerde de overtuiging dat versterking van gemeenschappen vraagt om lef. Om taal die raakt, koers die richting geeft en een organisatie die zichzelf als onderdeel van de buurt ziet.

Wat vooral opviel, was de manier waarop Tiwos de koers intern verankert. Van collages die het verhaal verbeelden tot bijeenkomsten met alle teams. Van Tiwos-taal in beleidsdocumenten tot symboliek in soepkoppen en banners die gesprekken op gang brengen. Zo ontstaat een organisatiecultuur die gemeenschapsvorming niet ziet als een project, maar als manier van werken.

De voorbeelden uit de praktijk maakten dit concreet: werken vanuit buurtbehoefte op het Burg. van de Mortelplein, ontmoeting organiseren bij Buurt Benkse, het gesprek over verantwoordelijkheid rond sleutelbeheer én het zichtbaar maken van eigenaarschap in het afvalproject op de Berkdijk.

Alles vertrok vanuit één gedachte:

“We leren en groeien samen.”

Samen verder leren aan gemeenschapskracht

De middag liet ons achter met een gedeelde overtuiging: gemeenschapsvorming is geen model, geen projectfase en geen lineaire aanpak. Het is een relationeel proces dat begint bij wat er al is, gedragen wordt door bewoners en versterkt wordt door organisaties die durven mee te bewegen.

De bijdragen van Joop Hofman, Woonzorg Nederland en Tiwos lieten zien dat er vele routes zijn om die beweging vorm te geven. Elk met eigen uitdagingen, tempo en taal. Maar allemaal met dezelfde kern: mensen die elkaar weten te vinden en zich samen verantwoordelijk voelen voor hun leefomgeving.

De komende maanden blijven we binnen Corpovenista verder bouwen aan dit gesprek. Met praktijkvoorbeelden, onderzoek, reflectie, en vooral met elkaar. Samen onderzoeken we wat gemeenschapsvorming van ons vraagt. En welke volgende stap we morgen al kunnen zetten.